آنی غذا: پژوهش تلاشی دقیق و سازمان یافته برای یافتن حقیقت است. رسالت اصلی پژوهش حوزه سلامت همواره ایجاد محیط و بستر مناسب برای تولید دانش و استفاده از نتایج آن در جهت حل مشكلات و ارتقای سلامت جامعه در عرصه های مختلف است، از طرفی سلامت یكی از اساسی ترین نیازهای انسان بوده و هیچ یك از افراد جامعه را نمی توان از آن بی نیاز دانست.
به گزارش آنی غذا به نقل از ایسنا، به سبب اهمیت موضوع، همزمان با هفته پژوهش، خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) با برگزاری میزگرد تخصصی به ارزیابی بهره وری پژوهش های سلامت و تاثیر آن بر جامعه پرداخته و میزگرد مذكور را در دو بخش “سیاستگذاری و اولویت بندی پژوهش های حوزه سلامت” و “ارزیابی و سنجش اثر پژوهش های حوزه سلامت” برگزار كرده است.
میزگرد”ارزیابی بهره وری پژوهش های سلامت و تاثیر آن بر جامعه” با حضور دكتر شاهین آخوندزاده قائم مقام معاون پژوهشی وزیر بهداشت و دانشمند یك درصد برتر؛ دكتر افشین زرقی معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی و دكتر محسن احمدی عضو هیات علمی گروه مهندسی و فیزیك پزشكی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی برگزار گردید.
آنچه به دنبال می آید بخش اول میزگرد و به شرح زیر است:

وزارت بهداشت نباید برای دانشگاه ها تعیین تكلیف پژوهشی كنند
دكتر شاهین آخوندزاده قائم مقام معاون پژوهشی وزیر بهداشت در میزگرد تخصصی ایسنا با سوژه “ارزیابی بهره وری پژوهش های سلامت و تاثیر آن بر جامعه” در ارتباط با نهاد سیاست گذار در پژوهش های حوزه سلامت و مكانیزم آن، با اشاره به اینكه از سال ۶۵ و از زمان ادغام آموزش پزشكی در وزارت بهداشت حداقل در ۴ دوره اولویت بندی پژوهشی در حوزه سلامت انجام شده است، اظهار نمود: البته اولویت بندی و تعیین تكلیف متمركز پژوهشی از طرف وزارت بهداشت برای دانشگاه ها صحیح نیست، چونكه دانشگاه ها باید بر مبنای برنامه، سیاست، توان و نیروی انسانی خود و همین طور ارزیابی نیاز جامعه و توجه به برنامه های ملی در حوزه پژوهش برنامه ریزی كنند.
وی با اشاره به اینكه هر دانشگاه بودجه بندی پژوهشی خاص خودرا دارد، اظهار داشت: نمی توان در ستاد وزارتخانه برای دانشگاه ها اولویت بندی پژوهشی و تصمیم گیری كرد.

گرنتینگ بادی ها اولویت های پژوهشی را تعیین می كنند
این عضو هیات علمی دانشگاه با اشاره به اینكه سیاست گذاری های كلان پژوهشی باید در لایه های بالاتر مانند گرنتینگ بادی ها صورت گیرد، در این رابطه به صندوق شكوفایی و نوآوری، صندوق پشتیبانی از پژوهشگران و موسسه نیماد اشاره نمود و اظهار داشت: نیماد بعنوان گرنتینگ بادی وزارت بهداشت، هر دو سال یكبار اولویت های پژوهشی خودرا بازنگری كرده و اعتبارات را بر اساس اولویت های تعیین شده اختصاص می دهد.
ضرورت اصلاح فرآیند اجرای پژوهش در كشور
وی با بیان تاكید بر اینكه سیستم اجرایی پژوهش در كشور باید اصلاح گردد، اظهار داشت: شورایعالی تحقیقات كشوری (عتف) باید نیازهای كشور را بررسی نموده و دستگاه های اجرایی نیز باید نیازها و مشكلات خودرا در سطح ملی مطرح كرده و در یك فضای شفاف و رقابتی به مراكز تحقیقاتی توانمند و متقاضی واگذار كنند. این در حالیست كه متاسفانه هنوز ارتباط منسجمی بین دستگاههای اجرایی با دانشگاه ها و مراكز تحقیقاتی برقرار نشده است.
عدم وجود فضای شفاف و رقابتی دلیل رانت و پولشویی در پژوهش
وی با اشاره به وجود رانت و پولشویی در این فضا، تصریح كرد: متاسفانه برخی دستگاه های اجرایی نیاز خودرا شفاف و در فضای رقابتی مطرح نمی كنند و بدون انتشار فراخوان در سطح ملی، طرح را به یك مركز تحقیقاتی و دانشگاه مشخص واگذار می كنند كه در آن حوزه، سابقه و فعالیت خاصی نداشته و در نهایت مبلغ كلانی را بعنوان بودجه طرح، بدون هیچ نظارت و بازخورد مشخصی پرداخت می كنند.
شرط ممانعت از بروز خطا و تخلف در حوزه پژوهش
آخوندزاده با اشاره به اینكه متاسفانه ارتباط دانشگاه با دستگاههای اجرایی هنوز در راه درستی شكل نگرفته است، تصریح كرد: برای ممانعت از بروز خطا و تخلف در فضای پژوهشی، بزرگترین وظیفه شورایعالی عتف می تواند ایجاد این ارتباط منطقی بین دانشگاه و دستگاه های اجرایی باشد.
بایدها و نبایدهای سیاست گذاری پژوهش های حوزه سلامت
در ادامه دكتر افشین زرقی معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی با اشاره به بایدهای سیاست گذاری و اولویت بندی پژوهش های حوزه سلامت، توضیح داد: سیاست گذاری و اولویت بندی مسئولیت وزارت بهداشت نیست، در این فضا مأموریت مداری باید جای اولویت بندی را بگیرد.
وی با اشاره به اینكه اولویت های پژوهشی دانشگاه از سال ۹۲ تدوین شده و هر۱۰ سال یكبار بازبینی می شود، اظهار نمود: اولویت ها با مطالعاتی گسترده و با عنایت به توانمندی مراكز تحقیقاتی و نیروی انسانی دانشگاه، اولویت و نیاز جامعه، سفارش دستگاه های اجرایی و نیاز استك هولدرها تعیین و دنبال می شود.

اولویت بندی پژوهش برمبنای توان و پتانسیل دانشگاه باشد
وی اولویت بندی پژوهشی بر مبنای توان و پتانسیل دانشگاه را منجر به صرف بهینه بودجه دانست و اظهار داشت: بعنوان نمونه NCD (بیماری های غیرواگیر)، سرطان و سلامت غذا از نیازهای اساسی جامعه و از حوزه های دارای پتانسیل های دانشگاه است. دانشگاه شهید بهشتی در زمینه سلامت غذا نقاط قوت و پتانسیل های بالایی دارد، ازاین رو دیگر نیازی نیست با تعیین اولویت تازه به دنبال جذب نیروی انسانی و تاسیس مركز تحقیقاتی جدیدی باشیم.
دكتر زرقی با اشاره به فرآیند اولویت بندی پژوهشی در دانشگاه، اظهار نمود: اولویت بندی در چارچوب یك طرح تحقیقاتی و توسط متدولوژیست های حرفه ای انجام شد و طی آن از بین ۱۴۱ سوژه اولیه، در نهایت ۹ اولویت كلان تدوین شد. البته سایر زمینه های پژوهشی مسدود نشده، ولی پژوهش در اولویت های تعیین شده، دارای امتیاز است.

چشم انداز نظام سلامت كشور چیست؟
در ادامه میزگرد، دكتر محسن احمدی عضو هیات علمی گروه مهندسی و فیزیك پزشكی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی كه تجربه كاری با چندین شركت معتبر بین المللی مانند زایس آلمان و هیتاچی ژاپن و همین طور چندین ثبت اختراع امریكایی را در كارنامه خود دارد، در طول میزگرد با تاكید چندباره بر اهمیت طراحی ویژن و چشم انداز مشخص برای حوزه سلامت كشور و اهمیت بسیار بالای این مساله، با اشاره به مدل و استاندارد بین المللی سیاست گذاری حوزه سلامت، مطرح كرد: انتظار بنده در این نشست شنیدن ویژن و اولویت وزارتخانه مهم بهداشت از زبان نماینده این وزارتخانه است. می خواهم بدانم افق و چشم انداز و اولویت وزارتخانه بهداشت كه بخش بزرگی از بودجه كشور را در اختیار دارد، برای سلامت یك كشور ۸۵ میلیون نفری چیست؟ و اینكه آیا معاونت تحقیقات و فناوری، نگاه و افق مشخصی برای پژوهش حوزه سلامت كشور ترسیم كرده است؟
وی با اشاره به چشم انداز پژوهشی كشور انگلستان، مطرح كرد: شورایعالی تحقیقات پزشكی انگلستان ۱۳۰ سال پیش تشكیل و اساسنامه آن ۱۲۰ سال پیش با ۴ محور اساسی بعنوان ستون و افق ماموریتی متولی سلامت و درمان انگلستان نوشته شده و پژوهشگران هنوز در قالب این ۴ محور تحقیق و سیاستگذاران بودجه ریزی می كنند. البته یقینا این اساسنامه بر مبنای نیاز سلامت و بهداشت جامعه به روز می شود. بعنوان نمونه در زمان بروز دیابت و یا هر بیماری شایع دیگری، یك تغییر جهت تحقیقاتی صورت گرفته ولی ستون و محور اصلی اساسنامه ثابت می ماند.
نگاه و افق پیوسته برنامه ریزی شده برای پژوهش در سلامت نداریم
دكتر احمدی در ارتباط با كمبود نیروی انسانی پژوهشی بعنوان یكی از موانع رشد پژوهش در كشور، بیان كرد: اتفاقا یكی از محورهای اصلی اساسنامه شورایعالی تحقیقات انگلستان، تربیت متخصص و پژوهشگر متبحر است، ازاین رو سوالی كه مطرح می شود این است كه چرا نظام بهداشت و درمان كشور ما افق مشخصی ندارد كه امروز برای تحقیق در زمینه دیابت و یا هر مشكل دیگر در رابطه با سلامت كشور، با كمبود پژوهشگر مواجه باشیم؟ به نظر می آید كه ما یك نگاه و افق پیوسته برنامه ریزی شده برای سلامت و پژوهش در سلامت نداریم.
اولویت های سلامت كشور از زبان نماینده وزارت بهداشت
در ادامه دكتر آخوندزاده در ارتباط با چشم انداز وزارت بهداشت، اظهار نمود: سوال اول میزگرد بطور مشخص درباره ی سیاست گذاری بود نه چشم انداز كه پاسخ بنده نیز تعیین اولویت ها در گرنتینگ بادی هاست.
وی افزود: مركز ملی تحقیقات علوم پزشكی كشور(نیماد) از سال ۷۸ تاسیس شده و از همان ابتدا اولویت ها و نیازهای پژوهشی حوزه بهداشت و درمان كشور را در چارچوب ۷ كمیته تخصصی مطرح كرده كه NCD، سرطان و علوم اعصاب مهمترین آنهاست و ۶۵ درصد اعتبارات پژوهشی نیماد نیز به این حوزه ها اختصاص دارد.
وی در توضیح گفته خود در خصوص عدم دخالت وزارت بهداشت در تصمیم گیری های پژوهشی دانشگاه ها، خاطرنشان كرد: اولویت بندی پژوهشی بدون توجه به نیروی انسانی، نقشه و بودجه پژوهشی امكانپذیر نیست، ازاین رو دانشگاه باید بر طبق توان و نقشه پژوهشی خود در این حوزه مستقلا تصمیم گیری كند.
مشكل نیروی پژوهشگر در دانشگاه های علوم پزشكی كجاست؟
وی با اشاره به اینكه مسیر اجرایی پژوهش در دنیا تغییر كرده است، اظهار داشت: بخش عمده هیات علمی دانشگاه های علوم پزشكی ما بالینی هستند، بعنوان نمونه در دانشگاه تهران از ۱۱۰۰ عضو هیات علمی، ۹۵۰ نفر متخصص بالینی هستند. به عبارت دیگر تا زمانی كه هیات علمی همزمان كار درمانی، آموزشی و پژوهشی می كند، بخش عمده ای از كلینیسین ها، یا آموزش درستِ پژوهشی نمی بینند، یا به سبب علایق بالینی و میزان درآمد، وارد پژوهش نمی شوند. ازاین رو بخش عمده مشكلات ما در زمینه نیروی انسانی پژوهشی از این مساله ناشی می شود.
دبیر موسسه نیماد با اشاره به اینكه معضل نیروی توانمند پژوهشی در دنیا هم وجود دارد، مطرح كرد: بطور مثال لنست مقاله ای با سوژه “معلم، آموزشگر، طبیب یا پژوهشگر؛ آیا می شود هر ۳ را باهم انجام داد؟” منتشر نموده كه به اهمیت این مورد پرداخته، بر مبنای مطالب مطرح شده در این مقاله نمی توان هر سه را ایده آل انجام داد و افراد باید وارد مسیری شده كه توانایی، علاقه و آموزش مناسب آنرا دیده باشند.

اجرای طرح “پزشك پژوهشگر” با هدف تامین نیروی انسانی موردنیاز
این عضو هیات علمی دانشگاه در این رابطه به تدوین برنامه “پزشك پژوهشگر” در امریكا اشاره نمود و اظهار داشت: این طرح در برنامه آموزشی دوره تخصص و فوق تخصص گنجانده شده كه طی آن فرد همزمان تخصص و پی اچ دی را ستاندن می كند.
وی با اشاره به آغاز اجرای این طرح در ایران، اظهار داشت: هم اكنون ۷۵ پزشك و دندانپزشك همزمان در حال ستاندن تخصص و پی اچ دی هستند كه از این طریق پس از چند سال نسلی از متخصصین بالینی پژوهشگر تربیت می شوند كه هم در مدیریت پژوهش بالینی كشور و هم در تربیت نیروی انسانی نقش دارند. البته تامین مالی این طرح در ابتدا بر عهده بنیاد علمی نخبگان بود كه به سبب عدم پرداخت كامل، گرنتینگ بادی نیماد عهده دار آن شده است.
دكتر آخوندزاده با تاكید بر كمبود نیروی انسانی پژوهشی در كشور، افزود: البته در لایه محقق جوان از بسیاری كشورها توانمندتریم، بگونه ای كه خیلی از این نیروها با مطالعه ی شخصی، از سواد بسیار بالای آمار اپیدمیولوژی برخوردار می باشند، ازاین رو زمانی كه از توانمندی صحبت می كنم منظورم این موارد است، چونكه عمده فعالیتهای تحقیقاتی دانشگاه ها نیز از همین رساله های تحصیلات تكمیلی استخراج می شود ولی در رساله های دستیاری و فوق تخصصی وضعیت مناسبی نداریم.
تنها راه ممكن برای حل مشكلات، پژوهش است
در ادامه میزگرد، دكتر زرقی در ادامه در پاسخ به سوالی در خصوص لزوم و اهمیت انجام پژوهش سلامت در شرایط فعلی كشور (بودجه ۵۰ میلیون دلاری پژوهش كل دانشگاه های علوم پزشكی و تحریم ها و مشكلات اقتصادی)، اظهار نمود: اتفاقا به سبب مشكلات موجود باید در بخش سلامت پژوهش كنیم؛ چونكه تنها راه ممكن برای حل مشكلات، پژوهش است. همین طور در بیانیه ی گام دوم انقلاب نیر بر پژوهش تاكید شده، ازاین رو نقشه ی راه مشخص است.
وی با اشاره به اینكه بعنوان معاون پژوهشی یكی از بزرگترین دانشگاه های، كمبود بودجه های پژوهشی كشور را تایید می كنم، افزود: درعین حال معتقدم می توان بودجه ها را خیلی بهینه تر و به صرفه تر هزینه كرد.
وی با تاكید بر لزوم برنامه ریزی پژوهشی دانشگاه ها باتوجه به پتانسیل های منطقه ای، مأموریت و توان نیروی انسانی دانشگاه ها، اظهار داشت: بعنوان نمونه یك دانشگاه تیپ سه كه مملو از پتانسیل گیاهان دارویی است، چرا باید به تقلید از دانشگاه های تیپ یك به دنبال تحقیق در زمینه دیابت و سرطان باشد، در صورتی كه نه توان و نه نیروی انسانی در رابطه با آنرا دارد. این رویه بسیار خطاست. در این شرایط خلاف مطالب مطرح شده، حتی نباید به دنبال صرف بودجه برای تربیت نیروی انسانی ارتباط داشته باشد، بلكه دانشگاه ها باید با عنایت به پتانسیل و نیروی انسانی موجود و نیاز منطقه مأموریت گرا و متمایز حركت كنند.
سیاست دانشگاه برای دستیابی به مرجعیت علمی
دكتر زرقی در ادامه با اشاره به سیاست دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی برای دستیابی به مرجعیت علمی در حوزه های دارای نقطه قوت مانند چشم، اورولوژی، داروسازی و علوم اعصاب، اظهار داشت: مرجعیت یعنی تقویت نقاط قوت و تمركز بر توان و پتانسیل های موجود. تربیت پژوهشگر در تمامی زمینه ها فكر ایده آلی است ولی با هزینه بهینه بودجه منافات دارد.
وی با تاكید بر مرجعیت علمی و با اشاره به اینكه دانشگاه های بزرگ دنیا با مرجعیت، معتبر و شناخته شده می شوند، اظهار داشت: دانشگاه های مطرح دنیا خودرا با دستیابی به مرجعیت در حوزه های خاص معرفی می كنند نه با تقلید از هم و یا اعلام آمار تعداد مقالات، مجلات و یا اچ ایندكس بالا.
وی با تایید لزوم برنامه ریزی برای تربیت نیروی پژوهشی متبحر، افزود: با این مساله موافقم ولی نیروی انسانی باید در حوزه های دارای پتانسیل دانشگاه و نیاز جامعه تربیت شود، مثلا دانشگاه شهید بهشتی نمی تواند بگوید ما در دیابت نیروی پژوهشی نداریم ولی یك دانشگاه فاقد توانمندی و پتانسیل لازم در زمینه دیابت، نمی تواند به بهانه تحقیق در زمینه دیابت تازه به دنبال جذب بودجه و تربیت پژوهشگر حوزه دیابت باشد.
خرید تجهیزات از دلال با دلار ۲۵ هزار تومانی
در ادامه این نشست، قائم مقام معاون پژوهشی وزارت بهداشت درباره اعلام رقم های مختلف در ارتباط با بودجه پژوهش های علوم پزشكی، خاطرنشان كرد: رقم های متفاوت به خاطر نوسانات ارزی است، با این وجود با دلار ۱۰ هزار تومان، بودجه پژوهشی سال قبل ستاد وزارت بهداشت و دانشگاه ها، چیزی حدود ۵۰۰ میلیارد تومن یعنی ۵۰ میلیون دلار بوده است. البته در نظر داشته باشید كه خرید خیلی از تجهیزات با دلار ۱۰ هزار تومان نیست، بلكه گاهی باید با دلار ۲۵ هزار تومن و از دلال است.
وی با اشاره به اینكه در این شرایط نمی توان به دنبال كشف یك مولكول دارویی جدید بود، اظهار داشت: در این شرایط و با این بودجه محدود می توان نسبت به بازتولید داروهای كشف شده اقدام نمود، البته منظور بنده این نیست كه نباید پژوهش نماییم، بلكه باید توان و بودجه خودرا در نقاط قوت و دارای پتانسیل متمركز نماییم.
چرا در این شرایط پژوهش كنیم؟
آخوندزاده در پاسخ به این سؤال كه “در شرایط فعلی اقتصادی كشور و تحریم ها، آیا پژوهش و كار علمی الزامی است و همه باید محقق شوند؟”، اظهار نمود: بعنوان یك مدیر پژوهشی، اعتقادی به انجام پژوهش الزامی توسط تمام اعضای هیات علمی ندارم، تا جاییكه شرط ورود و ارتقای هیات علمی بالینی مقاله نیست. به عبارت دیگر هیات علمی باید از طرق مختلف جذب شده و ارتقا پیدا كنند، هیات علمی آموزشی از راه آموزش و هیات علمی علاقه مند به پژوهش از راه تحقیق و پژوهش مطلوب.
وی افزود: این روندی است كه در دانشگاه های بزرگ و معتبر دنیا هم دنبال می شود، بعنوان نمونه در زمان جذب، افراد بر طبق سابقه و جایگاه شغلی در نظرگرفته شده و توسط افراد بیرون از دانشگاه ارزیابی می شوند، مثلا فردی كه برای بخش آموزشی درخواست داده، ۸۵ درصد وظیفه اش هم آموزش است و پس برای ارزیابی بر آموزش تاكید می شود و پرونده ای دیگر بر سابقه پژوهشی فرد تمركز دارد.
همه اعضای هیات علمی نباید پژوهش كنند
دكتر آخوندزاده این مسیر را در جلوگیری از هدررفت منابع موثر دانست و اظهار داشت: زمانیكه می گوییم همه باید مقاله داشته و یا همه باید استاد راهنما باشند، باید به همگی سرانه یكسان اعطا شده و بودجه محدود پژوهش را بین جمعیتی كه شاید محقق هم نباشند، تقسیم كرد كه نوعی هدررفت منابع به حساب می آید.
وی با تاكید بر اینكه پژوهش در دوران دانشجویی یك لزوم است، اظهار داشت: دانشجوی دوره تحصیلات تكمیلی حتما باید تحقیق كرده و طی این دوره آموزش انجام پژوهش ببیند. همین طور دانشجوی پی اچ دی باید تحقیق و پژوهش نوآورانه داشته و توانایی دفاع از نتیجه پژوهش خودرا در كنگره ها و سایر همایش های علمی داشته باشد.
سه قرن از پژوهش دنیا عقبیم
دكتر آخوندزاده، جوان بودن كشور در حوزه پژوهش را دلیل خیلی از معضلات این حوزه عنوان نمود و اظهار داشت: عمر پژوهش در كشور ما زیر ۴۰ سال است، در سال ۱۹۸۸ كل مقالات ایران در آی اس آی ۱۶۵ عدد و نخستین مجله لاتین پزشكی ایران در سال ۱۹۵۶ منتشر گردید. این در حالیست كه نخستین مجله لاتین پزشكی دنیا در سال ۱۶۶۵ یعنی ۳۰۰ سال قبل از آن انتشار یافته، به عبارت دیگر سه قرن از پژوهش دنیا عقبیم. با این وجود نسبت به زمان و منابع محدود و تحریم ها، دستاوردهای خوبی داشته ایم.
راز موفقیت پژوهشی تایوان و كره جنوبی چیست؟
دكتر احمدی فناور برتر جشنواره پژوهشی ابوریحان، در این بخش میزگرد با اشاره به مطالب مطرح شده در خصوص تولیدات علمی بیشتر در كشورهای دارای قدمت پژوهشی بیشتر، عنوان كرد: با این گفته چگونه می توان وضعیت پژوهشی كشورهایی مانند كره جنوبی، تایوان و سوئد را توجیه كرد؟ كشور تایوان كمتر از ۳۰ سال پیش درگیر پژوهش شده و امروز نزدیك به۱۱میلیارد دلار در زمینه تجهیرات پزشكی صادرات دارد! تایوان امروز در بحث تجهیزات پزشكی جایگاه ویژه ای داشته كه ماحصل تحقیقات در زمینه بایومدیكال و تحقیقات پزشكی است.
ایشان در ادامه به تشریح شرایط كشور كره جنوبی پرداخت و اظهار داشت: در سال ۷۸ میلادی خیابان های كره پر بود از گدا و حتی كارگران زیادی از كره جنوبی در ایران مشغول به كار بودند، ازاین رو در كره جنوبی چه اتفاقی افتاد كه ظرف این مدت كوتاه به لحاظ درآمد سرانه صنعتی و بویژه در زمینه تحقیقات به یك پتانسیل جدی تبدیل شده؟
دكتر احمدی با تاكید و طرح این سوال كه متولی پژوهش بهداشت و درمان در كشور ما چه ارگانی است؟ افزود: اگر وزارت بهداشت متولی اصلی است، منشور و اساسنامه آن كجاست و توسط چه كسی تدوین شده؟ زمانی كه تكلیف این قضیه روشن شد، می توان درباره اولویت ها و چگونگی تخصیص بودجه ها هم صحبت كرد.
موانع رشد فناوری در دانشگاه ها
در ادامه بحث، قائم مقام معاون پژوهشی وزارت بهداشت در پاسخ به این سؤال با اشاره به وضعیت دانشگاه ها در حوزه فناوری، افزود: شاخص ها و پارامترهای فناوری كه در حیطه فعالیتی وزارتخانه های علوم و بهداشت است، وضعیت بدی نداشته و از رشد قابل توجهی بطور اخص در تربیت نیروی انسانی محقق برخوردار می باشد ولی در جایی كه دست وزارتخانه ها نیست یعنی فضای كسب و كار، وضعیت خوبی نداریم.
وی با ذكر مثالی، با انتقاد از صرف مدت زمان طولانی برای دریافت وام جهت تاسیس شركت، اظهار نمود: بطور مثال، مدت زمان پرداخت وام در قطر ۱ هفته است، در صورتی كه این مدت زمان در ایران مشخص نمی باشد. ازاین رو زمانیكه مثال هایی از پیشرفت كشورهایی مانند كره جنوبی و تایوان در حوزه فناوری مطرح می شود باید در نظر بگیریم كه در ایران بعضی از پارامترها و شرایط اساسی دست دو وزارتخانه علوم و بهداشت نیست.
تصمیم گیری وزارت بهداشت بجای دانشگاه ها اشتباه است
دبیر موسسه نیماد با اشاره به سیاست گذاری كلان پژوهشی این موسسه در حوزه “ان سی دی”(كمیته بیماری های غیرواگیر)، سرطان و بیماری های اعصاب و روان، افزود: طبق الویت بندی انجام شده بیشترین بودجه و سرمایه در این ۳ كمیته هزینه می شود. با این وجود یكی از اشتباهات ستاد وزارت بهداشت، تصمیم گیری بجای دانشگاه هاست، در صورتی كه در تمام دنیا دانشگاه ها هیات امنا داشته و به صورت مستقل تصمیم گیری می كنند.
شبكه سازی پژوهشی دانشگاه ها بزرگترین دستاورد وزارت بهداشت
وی با اشاره به یكی از اقدامات اساسی صورت گرفته در ستاد وزارت بهداشت، اظهار داشت: طرحی كه در چند سال قبل بطور اخص در ستاد وزارتخانه شكل گرفته، ایجاد زیرساخت های بزرگ پژوهشی به صورت شبكه ای و ملی است، بگونه ای كه بحث آزمایشگاه جامع، كوهورت ایرانی ها و نظام ثبت بیماری ها، تمامی دانشگاه ها را درگیر كرده و دانشگاه ها را در چارچوب یك زیرساخت بزرگ پژوهشی در نظر گرفته كه این مدل با عنایت به منابع مالی محدود، صرفه هزینه ای بالایی دارد.
وی شبكه سازی را بزرگترین سیاست ستاد وزارت بهداشت طی چند سال قبل دانست و اظهار داشت: نتایج این مدل در حال استخراج است و احیانا از انتهای دولت فعلی می توان از نتایج طرح ثبت بیماری ها برای سیاست گذاری های آینده وزارت بهداشت استفاده نمود. همین طور پس از یك وقفه چند ساله، نتایج كوهورت ها نیز استخراج می شود و در نهایت می توان بر مبنای نتایج ملی استخراج شده تصمیم گیری و سیاستگذاری كرد، نه بر مبنای چیزی كه سایر كشورها اعلام می كنند.
دانشگاه جای صنعت گری نیست
در بخش بعدی میزگرد، دكتر زرقی معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی در ادامه با اشاره به افق و چشم انداز پژوهشی دانشگاه، عنوان كرد: جهت گیری پژوهش به سمت مرتفع ساختن مشكلات نظام سلامت و انجام پژوهش های كاربردی است كه هر دو این اهداف با پژوهش های باكیفیت و متناسب با سایز، بودجه و توان دانشگاه، محقق می شود.
وی حركت به سمت دانشگاه نسل ۳ را یكی از سیاست های اصلی دانست و اظهار داشت: راه اندازی ۷۰ شركت دانش بنیان و جذب بیش از۲۵۰ فارغ التحصیل دانشگاه در این شركت ها در همین راستا انجام شده است.
دكتر زرقی با اشاره به آغاز برنامه ریزی فناوری دانشگاه از سال ۹۲، خاطرنشان كرد: در آن زمان اعضای هیات علمی دیدگاه خوبی نسبت به فناوری نداشتند ولی امروز خواستار افزایش تعداد شركت های دانش بنیان و حركت به سمت توسعه كسب و كار و فناوری هستند، ازاین رو حركت به سمت دانشگاه نسل ۳ و بها دادن به پژوهش های باكیفیت، اولویت اصلی دانشگاه است.
این استاد دانشگاه با تاكید بر ایجاد تعادل بین تولید علم و تولید فناوری در دانشگاه ها، افزود: علم باید به فناوری تبدیل گردد نه اینكه صنعت گری را با فناوری اشتباه بگیریم، دانشگاه جای صنعت گری نیست. محقق باید تولید دانش كرده و از این طریق كسب درآمد كند.
وی با اشاره به اینكه بنده نخستین شركت دانش بنیان حوزه سلامت كشور را در تاریخ ۷/۷/۷۷ تاسیس كردم، اظهار نمود: در این شركت همیشه دانش تولید دارو به فروش رسید نه دارو. شاید بیشتر از ۲۰ تا ۳۰ فرمولاسیون دارویی تولید كردم ولی هیچوقت بابت آن از دانشگاه محلی برای تولید درخواست نكردم. ازاین رو كار دانشگاه تولید دانش است نه صنعت گری.
صرفه اقتصادی پژوهش دراقتصاد دولتی است یا آزاد؟
دكتر آخوندزاده در ادامه میزگرد در پاسخ به سوالی با مضمون “موافق اقتصاد دولتی پژوهش هستید یا اقتصاد آزاد؟” اظهار داشت: صرفه اقتصادی پژوهش تنها در اقتصاد آزاد توجیه پذیر است، چراكه در كشور ما محققین دانشگاهی از پژوهش كسب درآمد نمی كنند، درحالیكه در سایر كشورها محققین با بیشترین بودجه و دریافت گرنت های مختلف و در بهترین شرایط پژوهش می كنند، تاجاییكه اگر گرنتی نداشته و از پژوهش درآمدی نداشته باشند، قادر به انجام هیچ كاری نیستند.
پژوهش در كشور ارزان است
عملا خیلی از محققین دانشگاهی در كشور ما زمان خودرا صرف تربیت دانشجو و انجام رساله ها می كنند كه درآمدی ندارد، در صورتی كه اگر این زمان را صرف فعالیت اقتصادی كنند قضیه فرق می كند، پس پژوهش در كشور ما ارزان است.
تفاوت ۲۲ برابری بودجه پژوهش در شركت های خصوصی داخلی و خارجی
وی در پاسخ به این سؤال كه آیا دلیل این مساله “اقتصاد دولتی ماست؟”، افزود: نه الزاما؛ میتوان با ستاندن گرنت از شركت های خصوصی پژوهش كرد. البته باید در نظر داشت كه بعنوان نمونه، بودجه دو پروژه یكسان یكی از شركتی اتریشی و دیگری از شركت دارویی خصوصی ایرانی، از تفاوت ۲۲ برابری برخوردار می باشد. به عبارت دیگر بخش خصوصی به سبب ناتوانی های مالی، بودجه ی اندكی را به تحقیق و پژوهش اختصاص می دهد كه روال درستی نیست.
شركت های خصوصی دانشگاهی فاقد رانت هستند
به قول وی، در ۱۵ سال قبل خیلی از شركت های خصوصی تاسیس شده توسط افراد جوان و محققین دانشگاهی كه از طرف معاونت علمی ریاست جمهوری به شركت دانش بنیان تغییر نام پیدا كرده اند، كاملا خصوصی و فاقد رانت هستند و گرچه به سختی گلیم خودرا از آب بیرون می كشند، ولی در هر صورت این اتفاق شدنی است. اگر این شركت ها نبودند ۲۰ محصول “های تك” دارویی در این شرایط تحریمی نداشتیم، محصولاتی كه تركیه با وجود اقتصاد باز و بودجه هنگفت پژوهشی قادر به تولید آن نیست.
نیروی انسانی محقق، كشور را از مخمصه نجات داده
دكتر آخوندزاده تصریح كرد: با تمام مشكلات موجود یعنی اقتصاد دولتی و بودجه اندك پژوهشی؛ نیروی انسانی محقق، كشور را از مخمصه نجات داده، بگونه ای كه در تحریم های دارویی خیلی از نیازها در داخل مرتفع شده كه همگی مبتنی بر اقتصاد باز و غیردولتی و توسط همین اعضای هیات علمی دانشگاه ها محقق شده است.
بودجه های پژوهشی در مقایسه با سایر كشورها حدودا صفر است
دكتر احمدی نیز در ارتباط با شرایط بودجه های پژوهشی در اقتصاد آزاد و یا دولتی، عنوان كرد: باتوجه به شرایط اقتصادی فعلی كشور، واقعیت این است كه بودجه های پژوهشی ما در مقایسه با سایر كشورها به قدری ناچیز است كه حدودا با هیچ برابری می كند.

بودجه پژوهش پزشكی انگلستان ۵ بیلیون پوند؛ ایران ۵۰ میلیون دلار !
وی در این رابطه به بودجه پژوهشی علوم پزشكی در انگلستان اشاره نمود و اظهار داشت: جزیره بریتانیا سالانه بیشتر از ۵ بیلیون پوند به پژوهش های حوزه سلامت اختصاص می دهد، حال این بودجه را با ۵۰ میلیون دلار بودجه ای كه از طرف نماینده وزارت بهداشت مطرح شده مقایسه كنید !
جوامع و كشورها بدون پژوهش ابتر می مانند
وی از منظری دیگر به بودجه پژوهشی تركیه اشاره نمود و اظهار داشت: در سال ۵۸ درآمد سرانه (GDP) تركیه یك ششم درآمد سرانه ایران بود. ولی امروز درآمد سرانه تركیه نسبت به سال ۵۷ بیشتر از ۲۷ برابر رشد كرده. به عبارتی ۵.۵ برابرGDP كشور ماست، دلیل این مساله هم این است كه GDP تركیه به سمت ارزش افزوده یعنی بكارگیری دانش وفناوری برای تولید پیش رفته، با این شرایط باید بازگردیم و در برنامه ها یك بازبینی جدی داشته باشیم، چونكه جوامع و كشورها بدون پژوهش ابتر می مانند.
اگر فكر می كنید تحقیق هزینه بر است، پس بیماری را تجربه كنید
ایشان در ادامه با تاكید بر اهمیت پژوهش در پیشرفت كشورها به قول “مری لسكر” خیر امریكایی كه بخش اعظم ثروت خودرا در راه پژوهش هزینه كرده اشاره نمود و اظهار داشت: راهنمای بخش پژوهش WHO با این گفته شروع شده؛ كه “اگر فكر می كنید تحقیق هزینه بر است، پس بیماری را تجربه كنید.”
این فناور برتر دانشگاه، با اشاره به شرایط نامساعد اقتصادی كشور، اظهار داشت: كشور در شرایطی استثنایی قرار دارد و ارز و بودجه در نوسان است، در این شرایط انجام تحقیق و پژوهش چه كمی و چه كیفی، ساده نیست.
بحث از تحقیق كیفی در این شریط اقتصادی بدون توجیه است
عضو هیات علمی گروه مهندسی و فیزیك پزشكی دانشكده پزشكی علوم پزشكی شهید بهشتی در ارتباط با مشكلات تولید محصول و فناوری در داخل كشور با نشان دادن دستگاه “اسپیرومتری” كه در چارچوب یك طرح پژوهشی دانشجویی تهیه شده، اظهار نمود: دستگاه اسپیرومتر كه جهت ارزیابی بیماری های تنفسی استفاده می شود، نمونه های خارجی زیادی دارد ولی اطمینان می دهم كه این دستگاه طراحی شده توسط پتانسیل داخلی و محققین گروه مهندسی پزشكی دانشگاه شهید بهشتی، از تمامی نمونه های خارجی هوشمندتر است.
وی تصریح كرد: با وجو پتانسیل بالای نیروی انسانی، نوسانات ارز و شرایط بودجه ای و اقتصادی مانع بزرگی بر سر راه پیشرفت های پژوهشی است، چونكه بعنوان نمونه پیشبینی ۱۵۰ هزار تومانی ما برای خرید حسگر فلو این دستگاه بعد از گذشت مدت زمانی بسیار كوتاه به ۷۰۰ دلار افزایش یافت !
وی بحث از تحقیق كیفی در این شریط را بدون توجیه دانست و اظهار داشت: با این وجود انجام پژوهش كیفی در كشور ما اجبار و لزوم است، چونكه در شرایط جمعیتی و جغرافیای كشور ما انجام پژوهش برای ارتقای سلامت و مدیریت شرایط، توجیه اقتصادی بالایی دارد.
دكتر احمدی در این بخش ضمن تاكید مجدد بر لزوم تعیین و طراحی یك چشم انداز مشخص برای بهداشت درمان كشور، عنوان كرد: امیدوارم ظرف چند سال آینده شاهد كشوری با یك ویژن بسیار مشخص درباره پژوهش سلامت باشیم.
دلیل عدم موفقیت شركت ها در فضای رقابتی
دكتر آخوندزاده در بخش دیگر این میزگرد با اشاره به مطالب مطرح شده در ارتباط با وجود رانت در حوزه پژوهش كشور، تصریح كرد: برای توضیح این مساله باید ابتدا به بحث خصوصی سازی بپردازیم، البته خصوص سازی به معنای واقعی نه به معنای از بین بردن یك شركت بزرگ دولتی و فروش زمین آن، چونكه هیچ یك از خصوصی سازی ها به این شكل تابحال جواب نداده است.
وی با تایید اینكه در پژوهش باید مسیر تركیه را طی نماییم، به ذكر مثالی در ارتباط با برخی كارخانه های ماكارونی سازی و نوشابه سازی در اوایل انقلاب، اظهار داشت: این شركت ها به سبب رانت و فعالیت مونوپلی در ابتدا خوب كار می كردند ولی بعد از مدتی با پاگرفتن شركت های خصوصی، ورود شركت های بین المللی و خروج از حالت انحصاری، در این فضای رقابت دوام نیاورده و حذف شدند، چونكه موفقیت شركت ها بدون انجام تحقیق و فعالیت گسترده واحد تحقیق و توسعه امكانپذیر نیست.
پول دانشگاه حلال و پاك است
وی با انتقاد از وجود رانت در پژوهش های خارج از دانشگاه، اظهار داشت: پژوهش های بیرون از دانشگاه مشكل رانت دارند، ولی پول دانشگاه حلال و پاك است، چونكه بودجه پژوهش در دانشگاه با گذر از فیلترهای نظارتی دقیق و به خاطر محدودیت منابع با حداقل هزینه هزینه می شود.
نحوه تخصیص اعتبارات پژوهشی در نیماد
وی با اشاره به سیستم تخصیص اعتبارات پژوهشی در موسسه نیماد، اظهار نمود: نخستین مصوبه هیات امنای نیماد این بود كه رئیس، دبیر و روسای كمیته نمی توانند طرح مصوب داشته باشند، البته این به معنای نبود مشكل نیست ولی در مقایسه با سیستم رانتی پژوهش در كشور، وضعیت بهتر است.
دكتر آخوندزاده با انتقاد از وضعیت شورای پژوهشی علمی كشور در سال های گذشته، خاطرنشان كرد: در آن دوره طرح های پژوهشی بین خود اعضا تقسیم می شد و اعضای هیات علمی از نحوه دریافت اعتبار از این شورا بی خبر بودند، البته این روند امروز اصلاح شده و اگر هم در پژوهش رانت و پولشویی داریم در رابطه با برخی دستگاه های اجرایی و به سبب نبود سیستم شفاف و رقابتی برای واگذاری طرح هاست.
دستگاه های اجرایی باید طرح خودرا در فضایی شفاف و رقابتی مطرح كنند
وی افزود: برای اصلاح شرایط، دستگاه های اجرایی و دولتی باید مشكلات و طرح های پژوهشی خودرا به صورت شفاف در سامانه ملی كشور مطرح كنند و در یك فضای رقابتی سالم در اختیار دانشگاه ها و مراكز تحقیقاتی متقاضی قرار دهند كه متاسفانه این سیستم در كشور ما وجود ندارد.
تعارض منافع با فساد پژوهشی فرق دارد
قائم مقام معاون پژوهشی وزارت بهداشت در پاسخ به وجود فساد و پولشویی در فضای پژوهشی كشور، تصریح كرد: سوال شما را با ذكر این مثال پاسخ می دهم، بنده رئیس هیات مدیره یك هلدینگ دارویی و رئیس هیات مدیره یك شركت دارویی خصولتی بودم، تا زمان حضور در این بخش، طرح های تحقیقاتی به دانشكده داروسازی دانشگاه تهران واگذار می شد و بعد از حضور تیمی از دانشگاه شهید بهشتی، طرح ها به دانشكده شهید بهشتی می رفت، ازاین رو این مساله با تعارض منافع تعبیر می شود نه فساد.
وی افزود: زمانیكه مدیرعامل شركت خصوصی در رشد و ضرر شركت سهیم باشد، پروژه را به بهترین گزینه ممكن واگذار می كند. با این وجود این مشكلات هنوز در سیستم های خصولتی ایران وجود دارد.

كارایی پژوهش های حوزه سلامت
دكتر آخوندزاده در بخش پایانی بخش نخست میزگرد در ارتباط با كارایی پژوهش های حوزه سلامت یعنی انجام پژوهش درست در كشور، تصریح كرد: در مقایسه با بودجه تخصیص یافته و سرمایه گذاری انجام شده، پژوهش های حوزه سلامت كارایی لازم را داشته است. البته زمانی كه از كارایی صحبت می نماییم باید هزینه ها و بودجه تخصیص یافته و در كنار آن توسعه كمی اشتباه در سیستم آموزش عالی كشور را هم در نظر داشته باشیم.
وی افزود: در خیلی از حوزه های سیستم آموزش عالی كشور چه در بخش دولتی و چه خصوصی، توسعه های كمی اشتباه، كارشناسی نشده و غیرمنطقی صورت گرفته كه بار مالی بالایی به سیستم تحمیل كرده، با این وجود به نسبت منابع مالی محدود و توسعه كمی صورت گرفته، آورده های پژوهشی خوبی داشته ایم.
به نسبت سرمایه گذاری انجام شده در بخش پژوهش، برداشت خوبی داشته ایم
وی با اشاره به خروجی و كارایی پژوهش های حوزه سلامت، عنوان كرد: منبع و رفرنس خیلی از تكس بوك های پزشكی دنیا از ایران است و در خیلی از گایدلاین های پزشكی ردپای ایران مشاهده می شود.
وی تولید داروهای ایرانی در شرایط تحریم را ماحصل دانش بومی دانست و افزود: امروز كشور در تحریم ۱۰۰ درصدی است، در این شرایط تحریمی قادر به تولید پراید نیستیم ولی دارو را تولید می نماییم و وضعیت تولید داروی ما در این شرایط به مراتب بهتر از سایر صنایع است. البته یكی از اشكالات اساسی ما در این شرایط عدم توان ارسال پول برای خرید تجهیزات و توسل به راه های غیررسمی است.
دكتر آخوندزاده بخش عمده توان و دانش بومی كشور را ماحصل فعالیت شركت های خصوصی كوچكی دانست كه طی ۲۰ سال گذشته شكل گرفته و به دانشگاه ها متصلند و در ادامه تصریح كرد: بعنوان یك معلم دانشگاه و مدیر پژوهشی معتقدم به نسبت سرمایه گذاری انجام شده در بخش پژوهش، برداشت خوبی داشته ایم.
خبرنگاران: هادی محمدی و گلاره كاویان

منبع: آنی غذا